Instituti për Studime të Luftës Hibride “Octopus” thekson se sulmi paraushtarak nacionalist serb në Banjskë, në veri të Kosovës, ku mbeti i vrarë një oficer i Policisë së Kosovës përfaqëson shembullin më të rëndë të dhunës në vend që nga fundi i luftës së vitit 1999 dhe ndërhyrjes së NATO-s.
Në analizën e Octopusit thuhet se në Banjskë shihet prova demonstruese se Beogradi ka një vullnet të ripërtërirë për të përdorur dhunën për të formësuar kushtet politike në shtetet fqinje.
“Përfshirja e drejtpërdrejtë e shërbimeve të sigurimit shtetëror serb në sulm – përmes sigurimit të armëve dhe municioneve, përdorimit të objekteve të tyre ushtarake për përgatitjen e sulmit dhe lidhjeve të njohura të sulmuesve me nivelet e larta të udhëheqjes serbe – kërkon një reagim përmbajtjesor nga kryeqytetet e Quintit dhe vetë Qeveria e Kosovës”, thonë nga ky institut.
Raporti i mëposhtëm parashtron pesë rekomandime politike, pas ngjarjeve në Banjskë, duke siguruar mbi të gjitha se Beogradi nuk do të rrezikojë ndonjë përshkallëzim të mëtejshëm të dhunës.
“Pasojat kredibile dhe ngritja e kapaciteteve bindëse parandaluese në Prishtinë janë kyçe për të garantuar stabilitetin e Kosovës dhe të gjithë rajonit të Ballkanit Perëndimor. Nëse elementët nacionalistë serbë tolerohen të besojnë se dhuna është edhe një herë një mjet i lejueshëm i ndikimit politik, ata nuk do të rrezikojnë thjesht sigurinë, sovranitetin dhe integritetin territorial të Kosovës.
Me kalimin e kohës, Bosnja dhe Hercegovina dhe Mali i Zi gjithashtu ka të ngjarë të jenë në shënjestër. E njëjta gjë do të rezultonte gjithashtu në një regres të mëtejshëm demokratik në Serbi, gjë që do të rriste gjithashtu gjasat për konflikt ndërshtetëror në rajon”, thuhet në analizë.
Referuar analizës së Octopusit, as NATO dhe as BE-ja nuk mund të përballojnë një tjetër krizë me disa fronte në rajon, veçanërisht duke pasur parasysh ndryshimin e theksuar të kushteve gjeopolitike globale që nga shkurti i vitit 2022.
Më poshtë do t’i gjeni pesë rekomandimet e Institutit
Rekomandimi 1: Ngrirja e dialogut Prishtinë-Beograd në pritje të një raporti të plotë dhe të paanshëm për ngjarjet në Banjskë nga një Task Force e NATO-s
Përpjekja për të rifilluar dialogun Prishtinë-Beograd aktualisht është e pamatur dhe e paarsyeshme.
Së pari, duke marrë parasysh mungesën e sanksioneve formale kundër Serbisë si nga SHBA ashtu edhe nga BE pas ngjarjeve në Banjskë, një përpjekje e tillë dërgon në mënyrë implicite sinjalin se Perëndimi zyrtar është i gatshëm të tolerojë përdorimin e forcës për të formuar dhe drejtuar negociatat politike midis dy palëve.
Si një sinjal edhe për të gjithë rajonin e Ballkanit Perëndimor, kjo është thellësisht shkatërruese për interesin e vetë Perëndimit për të promovuar normat ndërkombëtare dhe sundimin e ligjit. As Kosova, si shtet sovran, nuk mund të lejojë që të detyrohet në negociata politike apo diplomatike me një qeveri që nxit dhunën në territorin e saj; është një propozim politikisht vetëvrasës për çdo qeveri demokratike.
Së dyti, këmbëngulja për rifillimin e dialogut bie ndesh me parimet e politikës perëndimore të shprehura qartë në pika të tjera krizash gjeopolitike të vazhdueshme, mbi të gjitha në Ukrainë dhe Izrael. Si në rastin e agresionit të Rusisë kundër Ukrainës, ashtu edhe në sulmet terroriste të Hamasit kundër Izraelit, SHBA-të dhe kryeqytetet e tjera të Kuintit kanë hedhur poshtë negociatat si një alternativë e besueshme ndaj interesave të sigurisë bazë të shteteve ukrainase dhe izraelite.
Edhe pse Kosova nuk është në gjendje lufte aktive, Serbia ka nisur qartë një fushatë hibride kundër vendit dhe qytetarëve të saj, dhe si e tillë Kosova duhet të insistojë në të njëjtat parime themelore të sigurisë si Ukraina dhe Izraeli. Domethënë, ajo duhet të sigurojë kontroll të plotë juridiko-politik mbi çdo pjesë të territorit të saj përpara se të mund të shqyrtojë në mënyrë të besueshme ndonjë reformë administrative-kushtetuese alternative të shtetit.
Rekomandimi 2: Rritje e Asistencës së Sigurisë për Policinë e Kosovës dhe Forcën e Sigurisë së Kosovës
Siç u përmend më lart, Kosova duhet të njihet si palë sovrane në kontekstin e mosmarrëveshjes me Serbinë, pavarësisht nga pozicioni/pozitat e Beogradit dhe pesë vendeve mosnjohëse të BE-së. Prandaj, Kosova duhet t’i gëzojë të drejtat për të gjitha dispozitat e njëjta të shtetësisë si çdo aktor tjetër sovran, aspekti më themelor i të cilit është monopoli i sigurisë mbi të gjithë territorin e shtetit.
Prandaj, Policia e Kosovës dhe Forca e Sigurisë së Kosovës (FSK) kanë nevojë për mbështetje të vazhdueshme, por edhe të shtuar për të qenë në gjendje të projektojnë forcën dhe të ruajnë rendin dhe ligjin në të gjitha pjesët e Kosovës, duke përfshirë edhe veriun.
Gjatë sulmit në Banjskë, policia e Kosovës u tregua si një forcë efikase dhe profesionale, e aftë për të neutralizuar me aftësi një sulm paraushtarak shumë të sofistikuar, të mbështetur nga shteti. Por Serbia pa dyshim vazhdon të gëzojë një avantazh të rëndësishëm ushtarak kundër Kosovës. Prandaj, është me rëndësi të madhe që NATO të ndihmojë agjencitë e zbatimit të ligjit dhe të sigurisë të Kosovës në (ri)krijimin e një kapaciteti të besueshëm parandalues, me synimin drejt vendosjes së një ekuilibri më të gjerë rajonal të fuqisë kundër Beogradit.
Autoritetet e Kosovës duhet t’i komunikojnë Quint-it dhe NATO-s se çfarë resurse të sakta kërkojnë, por është e qartë se kjo listë do të përfshijë domosdoshmërisht automjete të blinduara të lëvizshmërisë së lartë për policinë e Kosovës, sisteme kundër mjeteve të blinduara dhe sisteme anti-artileri për FSK-në, si dhe Helikopterë për shërbimet e emergjencës së vendit (shih dorëzimin e vitit 2022 të helikopterëve amerikanë Huey II në Forcat e Armatosura të Bosnje-Hercegovinës).
Rekomandimi 3: Anulimi i masave të SHBA-së dhe BE-së kundër Kosovës
Në ndërkohë, është e domosdoshme që masat e SHBA-së dhe BE-së kundër Kosovës, të vendosura në fillim të këtij viti pas trazirave nacionaliste serbe në Zveçan, e cila rezultoi në lëndime të më shumë se dy duzinave me ushtarë të KFOR-it, të anulohen. Këto kuazi-sanksione pa dyshim e trimëruan më tej Vuçiqin dhe elementët ekstremistë serbë të lidhur përpara sulmit në Banjskë dhe rritën asimetrinë ekzistuese në qëndrimin e komunitetit ndërkombëtar ndaj të dy palëve.
Zyrtarët perëndimorë mund të vazhdojnë të jenë të zemëruar nga kundërshtimi i qeverisë Kurti ndaj implantimit të njëanshëm të Marrëveshjes së Brukselit të vitit 2013, domethënë transferimit të mëtejshëm të autoriteteve të qeverisjes lokale në një pjesë të vogël të komunave me shumicë serbe në veri, pa ndonjë lëvizje politike nga Beogradi. Por qeveria Kurti ka ofruar lëshime të arsyeshme drejt realizimit të së njëjtës, dhe shqetësimet e saj për armatosjen e elementeve kriminale dhe ekstremiste brenda veriut nga ana e Serbisë janë dëshmuar, fatkeqësisht, të matura dhe të sakta. Sidomos në lidhje me krahasimin e shpeshtë të Kryeministrit të modaliteteve ekzistuese të “Asociacionit të Komunave Serbe” të mbështetura nga SHBA dhe BE me modelin e dështuar të Republikës Srpska nga Bosnja dhe Hercegovina.
Rekomandimi 4: Pranimi i menjëhershëm i Kosovës në Partneritetin për Paqe të NATO-s
Lëvizje të vogla por jashtëzakonisht të rëndësishme duhet të ndërmerren gjithashtu për të përmirësuar pozitën e Kosovës brenda komunitetit ndërkombëtar. Ndoshta, më me ndikim prej tyre – i cili gjithashtu do të përmirësonte pozicionin dhe kapacitetet e sigurisë së vendit – do të ishte pranimi i Prishtinës në programin e Partneritetit për Paqe (PfP) të NATO-s.
Ky është një vendim që NATO mund ta japë pa pëlqimin apo inputin e Serbisë, Rusisë apo Kinës. Barriera më e rëndësishme është mosnjohja e sovranitetit të Kosovës nga katër shtete anëtare të NATO-s. Megjithatë, pa dyshim, Aleanca ka kapacitetin për të siguruar pranimin e Kosovës në programin e PfP-së edhe nëse jo-njohësit mbajnë zyrtarisht qëndrimet e tyre ekzistuese; ata thjesht nuk do të duhej të kundërshtonin hyrjen e Kosovës në program. Kjo do të thotë, ata nuk duhet të mbështesin aspiratat e PfP-së të Kosovës, ata duhet vetëm të abstenojnë.
Rekomandimi 5: Rritja e presionit diplomatik mbi 5 vendet jonjohëse të BE-së për të zhbllokuar perspektivat e Kosovës në BE dhe NATO
Kryeqytetet e Quintit duhet të ushtrojnë presion shumë më të madh diplomatik mbi homologët e tyre në këtë grup për t’i shtyrë ata, individualisht dhe kolektivisht, drejt njohjes së plotë të sovranitetit të Kosovës. Duhet shpjeguar, në terma të qartë, se kjo nuk është më një çështje e prioriteteve thjesht të brendshme; është çështje e besueshmërisë dhe integritetit të të gjithë projektit euroatlantik, në Ballkanin Perëndimor dhe më gjerë. Aktualisht, për shembull, si shefi i politikës së jashtme të BE-së, ashtu edhe i dërguari i BE-së për dialogun Prishtinë-Beograd vijnë nga shtetet që nuk e njohin Kosovën. Kjo është absurde dhe natyrisht minon besueshmërinë e BE-së si një ndërmjetës i ndershëm në këtë mosmarrëveshje.