Edhe pse hulumtimet mbi shkaqet vazhdojnë, tek disa njerëz daltonizmi mund të shkaktohet nga sëmundje të syrit
Ekziston një gjendje që prek qindra miliona njerëz në mbarë botën dhe për shkak të së cilës ata shohin ngjyrat ndryshe. Për ndonjë arsye, burrat janë dukshëm më të prirur ndaj këtij çrregullimi, por pse ndodh kjo?
Bëhet fjalë për një defekt të shikimit të ngjyrave (daltonizëm) dhe gjenetika ka një rol kyç në zhvillimin e kësaj gjendjeje që, sipas organizatës Colour Blindness Awareness, prek rreth një në 12 burra dhe një në 200 gra.
Çfarë është ky çregullim ndaj ngjyrave?
E njohur gjithashtu si çrregullim i perceptimit të ngjyrave (CVD), kjo gjendje thuhet se prek rreth tre milionë njerëz vetëm në Mbretërinë e Bashkuar, që përbën rreth 4.5% të popullsisë. Vlerësohet se në mbarë botën janë rreth 300 milionë njerëz me verbëri ngjyrash, pothuajse sa gjithë popullsia e SHBA-së, shkruan LadBible, përcjell Telegrafi.
Si i perceptojmë ngjyrat?
Sipas Colour Blind Awareness, retina e syrit tonë ka dy lloje qelizash nervore të ndjeshme ndaj dritës – shkopinj dhe kone. Shkopinjtë funksionojnë në dritë të dobët, ndërsa konet në dritën e ditës dhe na lejojnë të dallojmë ngjyrat.
Ekzistojnë tre lloje konesh, secila e ndjeshme ndaj një vale të ndryshme të dritës: njëra percepton blu, tjetra jeshile dhe tjetra të kuqe. Truri ynë interpreton sinjalet nga këto qeliza kur drita hyn në sy, dhe frekuencat e ndryshme krijojnë perceptimin e ngjyrave të ndryshme.
Mund të bëni testin Ishihara për të kontrolluar nëse jeni me ‘verbëri’ ngjyrash. Testi përfshin tabela me pika ngjyrash që formojnë një numër, nëse nuk mund ta shihni qartë, mund të keni verbëri ngjyrash. Nëse dyshoni se e keni këtë gjendje, rekomandohet të vizitoni një okulist.
Çfarë shkakton daltonizmin?
Kjo gjendje shëndetësore është më së shumti gjenetike dhe trashëgohet nga ana e nënës.
Llojet e perceptimit ndaj të kuqes dhe të gjelbrës, apo të kaltër dhe të verdhës, mund të kalojnë nga prindërit, që do të thotë se nëse keni këtë çrregullim, do të keni vështirësi në dallimin e këtyre ngjyrave në jetën e përditshme.
Nëse një ose më shumë nga konet tuaja kanë një sekuencë gjenetike të ndryshuar, nuk do të jeni në gjendje të shihni saktë ngjyrat që përmbajnë atë tonalitet, sepse truri merr sinjale të gabuara për shkak të ndryshimeve në kodin gjenetik.
Edhe pse hulumtimet mbi shkaqet e sakta vazhdojnë, tek disa njerëz mungesa e ndjeshmërisë ndaj ngjyravev mund të shkaktohet edhe nga sëmundje të syrit, diabeti, skleroza multiple, plakja ose marrja e disa medikamenteve.
Pse burrat janë më shpesh me këtë mangësi ngjyrash?
Ndërsa rreth 0.5% e grave në botë janë me çrregullim ngjyrash, besohet se rreth 8% e burrave vuajnë nga kjo gjendje.
Arsyeja qëndron në gjenetikë, kjo karakteristikë lidhet me gjininë dhe bartet në kromozomin X.
Burrat kanë vetëm një kromozom X (XY), ndërsa gratë kanë dy (XX). Duke qenë se gjenet për perceptimin ndaj të kuqes dhe të gjelbrës janë në kromozomin X dhe janë recesivë, një grua duhet të ketë gjenin e ndryshuar në të dy kromozomet X për të qenë me vështirësi në dallimin e ngjyrave.
Tek burrat mjafton që gjenin të jetë në kromozomin e tyre të vetëm X që të zhvillojnë këtë çrregullim.
Megjithatë, gratë mund ta transmetojnë gjenin te fëmijët e tyre, dhe nëse djali trashëgon kromozomin X të prekshëm, ai do të jetë me daltonizëm.
A ekziston kurë për shikimin jo normal të ngjyrave?
Sipas NHS (Shërbimi Kombëtar i Shëndetit në Britani), aktualisht nuk ekziston një trajtim i miratuar mjekësor.
Kjo do të thotë që shumica e njerëzve mësojnë të jetojnë me mënyrën e tyre të ndryshme të perceptimit të ngjyrave.
Nëse perceptimi juaj ndaj ngjyrave është ndryshuar për shkak të një gjendjeje mjekësore ose barnave që merrni, trajtimi i problemit themelor ose ndryshimi i terapive mund të ndihmojë.
Edhe pse disa besojnë se syzet për daltonizëm mund ta kurojnë këtë problem, kjo nuk është e vërtetë. Ato vetëm mund ta bëjnë disa ngjyra më të gjalla, por nuk e trajtojnë shkakun.
